Đối với đồng bào Raglai, nhà dài là nơi diễn ra các sinh hoạt văn hóa, sinh hoạt cộng đồng của làng, của xã. Tuy nhiên, do làm bằng tre, nứa, lá nên trải qua thời gian mưa nắng, các ngôi nhà dài truyền thống tại các xã, thị trấn đã bị hư hỏng hoàn toàn, chỉ còn duy nhất nhà dài tại thôn Hòn Dung (xã Sơn Hiệp). Thế nhưng, mấy năm gần đây nhà dài thôn Hòn Dung cũng bị xuống cấp nghiêm trọng. Vừa qua, huyện đã phân bổ kinh phí để xã Sơn Hiệp đầu tư khôi phục, sửa sữa nhà dài thôn Hòn Dung nhằm góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào Raglai.
Theo nhà nghiên cứu Mấu Quốc Tiến, hội viên Hội Văn hóa dân gian Việt Nam, từ xa xưa, nhà dài truyền thống của đồng bào Raglai là nơi sinh sống của đại gia đình nhiều thế hệ. Sau này, nhà dài là nơi tổ chức sinh hoạt cộng đồng của làng, của xã. Nơi đây thường diễn ra những sự kiện văn hóa quan trọng như: các lễ hội, lễ mừng lúa mới, lễ cưới…Nhà dài cũng là nơi mọi người dân trong làng quây quần bên ché rượu cần, cùng đánh mã la, đàn đá, nghe hát kể chuyện sử thi. Nhà dài còn là nơi bà con tập trung để họp bàn việc làng, việc xóm; là nơi tuyên truyền, phổ biến những chủ trương, đường lối, chính sách pháp luật cả Đảng và Nhà nước….Như vậy có thể nói nhà dài truyền thống là điểm sinh hoạt cộng đồng mang đậm bản sắc văn hóa của đồng bào Raglai, là nơi thể hiện tình đoàn kết, gắn bó của người dân trong thôn, trong xã.
Tuy nhiên hiện nay toàn huyện chỉ còn duy nhất một ngôi nhà dài truyền thống tại thôn Hòn Dung (xã Sơn Hiệp). Đây là ngôi nhà được làm nên bởi tâm huyết, công sức của già làng Cao Sa Nhân khi ông còn sống. Bản thân ông đã bỏ kinh phí, vận động con cháu trong dòng họ chung tay, góp sức xây dựng ngôi nhà. Đây không chỉ là nơi tổ chức những sinh hoạt của làng, của xã mà những hoạt động liên quan đến truyền thống văn hóa của người Raglai do huyện hay Sở Văn hóa, Thể thao chủ trì đều được tổ chức tại ngôi nhà dài này. Thế nhưng, khoảng hơn 3 năm nay, nhà dài thôn Hòn Dung đã bị hư hỏng, xuống cấp nghiêm trọng.
Trước thực trạng nêu trên, huyện đã phân bổ kinh phí để xã Sơn Hiệp ầu tư sữa chữa nhà dài thôn Hòn Dung. Đây thực sự là niềm vui lớn đối và bà con trong thôn. Ông Mấu Hồng Thái, một người dân thôn Hòn Dung, xã Sơn Hiệp vui mừng chia sẻ: “Việc Nhà nước đầu tư khôi phục, sửa chữa nhà dài thôn Hòn Dung là niềm vui lớn đối với bà con trong thôn. Vì thế gia đình tôi cũng tình nguyện đóng góp cây xanh để trông bao quanh nhà dài. Sau khi việc sửa chữa nhà dài hoàn thành và đưa vào sử dụng, bà con trong thôn sẽ lại có nơi để tập trung tổ chức các lễ hội truyền thống của dân tộc. Qua đó sẽ góp phần tăng thêm tình đoàn kết, gắn bó giữa người dân trong thôn”.
Đến nay, công việc sửa chữa nhà dài đã cơ bản hoàn tất. Ông Trần Tấn Chóng, Chủ tịch UBND xã Sơn Hiệp cho biết, nhà dài thôn Hòn Dung được sửa chữa theo hướng giữ nguyên kiến trúc, đảm bảo theo thiết kế nhà gỗ, mái tranh như trước đây. Bên cạnh đó, làm mới thêm một số hạng mục khác để tạo khuôn viên, cảnh quan cho khu vực nhà dài như: làm hàng rào để trồng cây xanh bao quanh sân; lát gạch dưới sàn nhà; làm cổng ở lối ra vào... Để có đủ tranh để lợp mái nhà, đơn vị thi công đã phải đặt hàng ở huyện Bác Ái (tỉnh Ninh Thuận). Việc sửa chữa nhà dài thôn Hòn Dung là việc làm ý nghĩa không chỉ với người dân trong thôn, mà còn góp phần duy trì, bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của đồng bào Raglai. Về kinh tế-xã hội, trong chương trình phát triển du lịch huyện Khánh Sơn giai đoạn 2016-2020, tầm nhìn đến năm 2030, nhà dài thôn Hòn Dung được xác định sẽ là một trong những điểm du lịch văn hóa của huyện. Đây cũng sẽ là điểm để trưng bày những sản phẩm đan lát thủ công mỹ nghệ của địa phương. Qua đó sẽ tạo công ăn việc làm, tăng thu nhập cho bà con trong thôn.
Sau khi việc sửa chữa nhà dài thôn Hòn Dung (xã Sơn Hiệp) hoàn thành và hoạt động trở lại, những sinh hoạt cộng đồng của người Raglai trong thôn, trong xã sẽ lại diễn ra với âm thanh của đàn đá, mã la, những làn điệu dân ca cổ truyền, bên ché rượu cần thơm nồng hương vị núi rừng Khánh Sơn. Quan trọng hơn, là tình đoàn kết, gắn bó cộng đồng sẽ còn mãi; những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của đồng bào Raglai sẽ được giữ gìn, phát huy và quảng bá rộng rãi.

Đinh Luận
Đài TT-TH Khánh Sơn